YURTDIŞINDA ÇALIŞANLARIN TÜRKİYE’DEKİ EMEKLİLİK DURUMLARI

Bilindiği üzre 08.05.2008 ‘den önce 3201 sayılı Kanuna göre yapılan yurtdışı hizmet borçlanması  08.05.2008 ‘den sonra   3201 sayılı Kanun hem 5510 sayılı Yasanın  hükümlerine uyumlu hale getirilmiş  hem de  3201 sayılı Kanunun bazı  hükümlerinde köklü değişiklikler yapılmıştır.

Bu yazımızda Yurt dışı borçlanması yaparak Türkiye’den emekli olacak gurbetçilerimize, yaptıkları yurt dışı borçlanmalarının emekliliklerinde nasıl değerlendirileceği ve hangi şartlarda emekli olacaklarına dair  bazı hususların kavram karmaşasını önlemek için   Soru-Cevap  şeklinde yanıtlayarak Konuya açıklık getirmeye çalışacağız.

SORU –1 :Yurtdışı Borçlanma süreleri nasıl belgelendirilir?

CEVAP –1:Yurt dışında geçen sürelerin borçlandırılması için söz konusu sürelerin belgelendirilmesi zorunludur. Borçlanma için yazılı istekte bulunan ancak, ibraz ettikleri belgeleri borçlanma işleminin yapılması için yeterli görülmeyenlerin istekleri reddedilmez, belgelerini tamamlamaları kendilerinden talep edilir. Borçlanılacak sürelerin belgelendirilmesi için istenilecek belgeler, sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ve sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkeler açısından farklılık oluşturur .

SORU –2: Yurt Dışı Hizmet Borçlanmasında  Prim Ödeme Gün Sayısı ve Sigortalılık Süresi Artırılabilir mi?

CEVAP –2:Sigortalılık sürelerinin tespitinde, bunu belirten ve istek sahibinin ibraz edeceği ispatlayıcı belgelerde kayıtlı bulunan tarihler arasındaki son tarihten geriye doğru olmak üzere gün sayıları esas alınır, bu tespitte 1 yıl 360 gün, 1 ay 30 gün hesaplanır (3201 s.K. m. 5).

Sosyal güvenlik kanunlarına tabi hizmetleri olanların, borçlandıkları gün sayısı, prim ödeme gün sayıları ile ilgili hizmetlerine katılır. Sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler borçlanılmış ise, sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülür.

Sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi hizmeti bulunmayan istek sahiplerinin sigortalılıklarının başlangıç tarihi, borçlarını tamamen ödedikleri tarihten borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülen tarihtir.

Birden fazla yurt dışı borçlanması yapıldıysa, sigortalılık süresi başlangıcı borcun en son ödendiği tarihten borçlanılan toplam gün sayısı kadar geriye götürülerek belirlenecektir.

Yurtdışı hizmet borçlanmasına ait sürelerin 5510 sayılı Kanuna göre hangi sigortalılık haline göre geçmiş sayılacağının belirlenmesinde; Türkiye’de sigortalılık varsa borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık haline göre, sigortalılık yoksa 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçmiş hizmet süresi olarak kabul edilecektir .

SORU –3:Yurtdışı Aylık Bağlanması Şartları Nelerdir?

CEVAP –3:Aylık Bağlama Şartları  Aylık bağlama şartları 3201 sayılı Kanunun 6. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre kişiye aylık başlanabilmesi için;

– Yurda kesin dönüş yapılmış olması

– Kurum tarafından tahakkuk ettirilen borcun tamamının ödenmiş olması

– Borcun tamamının ödenmesinden sonra yazılı istekte bulunması gerekmektedir.

5510 sayılı Kanunun 7. maddesinin 4.fıkrasında, yurtdışı hizmet borçlanmasına ait prime esas kazançların nasıl değerlendirileceği düzenlenmiştir. Buna göre, aylıkların hesabında 41. maddeye ve 3201 sayılı Kanuna göre yapılan borçlanmaların 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki sürelere ait kazançları, 5510 sayılı Kanunun yürürlükten kaldırdığı ilgili Kanunun hükümlerine göre değerlendirilir. Ancak, m.4/I (a) kapsamında bulunan sigortalılar için 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önceki sürelerin, yürürlük tarihinden sonra borçlanılması halinde de 41. madde ve 3201 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.

Yurtdışı hizmet borçlanması sebebiyle borçlanılan süreler Türkiye’de sosyal güvenlik kurumlarına veya kanunlarına tabi hizmetleri olanların hizmetleri ile birleştirilecektir. Kişi yurtdışı hizmet borçlanmasına ilişkin şartları yerine getirdikten sonra hangi sigortalılık statüsü ile hangi sosyal güvenlik kanununa göre aylık bağlanacağının belirlenmesinde 2829 sayılı Kanun hükümleri esas alınacaktır.

SORU –4 :Yurtdışında  Kısmi Aylık Bağlanması mümkün mü?

CEVAP –4:Kısmi aylık, Türkiye ile yabancı bir ülke arasında imzalanan sosyal güvenlik sözleşmesi çerçevesinde sigortalıya bağlanan aylıktır.Sigortalı farklı tarihlerde hem yabancı bir ülkede hem de Türkiye’de çalışmışsa, sosyal güvenlik sözleşmeleri uyarınca sigortalıya kısmi aylık bağlanabilir. Sigortalının 3201 sayılı Kanunda yer alan şartları yerine getirmesi durumunda, bağlanan kısmi aylık tam aylığa çevrilebilir. 3201 sayılı Kanunun 9. maddesine göre kısmi aylığın tam aylığa çevrilebilmesi için gerçekleşmesi gereken şartlar şunlardır:

– Sosyal güvenlik sözleşmeleri ve Türk mevzuatı uyarınca kısmi aylık bağlanmış olması,

-Sigortalı veya hak sahiplerinin kısmi aylığın tam aylığa çevrilmesi için talepte bulunmaları,

– 3101 s. Kanunun 4. maddesi uyarınca kendilerine tahakkuk ettirilen prim borçlarının tamamen ödemiş olmaları.

SORU –5 : Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri İle Transferi Sağlanan Primlerin İadesi Yapılabilir mi?

CEVAP –5 :Türk vatandaşları adına yabancı ülkelerdeki sosyal güvenlik kurumlarında yatırılmış olan primlerin, uluslar arası anlaşmalarla Türkiye’ye transferlerinin sağlanması durumunda;

3201 sayılı Kanunun 10. maddesine göre,

– Transfer olunan primlere ilişkin sürelerin tamamını bu Kanuna göre borçlanarak, tahakkuk ettirilen borcunu da ödemiş olanlara, transfer olunan primlerin tamamı,

– Transfer olunan primlere ilişkin sürelerin bir kısmını bu Kanuna göre borçlanarak tahakkuk ettirilen borcunu da ödemiş olanlara, transfer olunan primlerin borçlandıkları süreye isabet eden orandaki miktarı,

Transfer tarihindeki cari kur üzerinden Türk Lirası karşılığı olarak ilgili sosyal güvenlik kuruluşunca sigortalıya, hak sahiplerine veya mirasçılarına iade edilir.

Yargıtay prim iadesine ilişkin bir kararında, transfer edilen primlerin yaşlılık aylığı için gerekli olan kısmının Kuruma kalacağını, bunu aşan kısmının ise sigortalıya iade edileceğini belirtmiştir.

SORU –6 :Hizmet Borçlanmasından dan Vazgeçerek , ve Borçlanmanın İptali mümkün müdür?

CEVAP –6:Borçlanmadan sonradan vazgeçenler ile yapılan borçlanma sonrasında aylık bağlanması için gerekli şartları yerine getiremeyenlere ve bunların hak sahiplerine talepleri üzerine yaptıkları ödemeler, faizsiz olarak iade edilir (3201 s.K. m.4/3).

Yurtdışı borçlanması iptal edilen kişiye borçlanma bedeli Türk Lirası olarak ve faizsiz iade edilecektir. Yurtdışı borçlanması iptal edilen kişiye borçlanma bedelinin faizsiz olarak iade edilecek olması, borçlanma ile borçlanmanın iptali arasında çok uzun bir zaman geçtiği düşünüldüğünde, kişinin maddi bir kayba uğrayacağı açıktır. Yargıtay’ın 2000 yılında vermiş olduğu bir kararda, kesin dönüş koşulunun gerçekleşmemesi nedeniyle yurtdışı hizmet borçlanmasının iptali üzerine, Sosyal Sigortalar Kurumunun malvarlığında meydana gelen sebepsiz zenginleşme nedeniyle kurumun iade yükümlülüğü doğduğunu, 3201 sayılı Kanuna dayalı borçlanma tutarı Kuruma ödendiğinden, borçlanmanın iptali ile Kurumun iyi niyetle sebepsiz zenginleşmesi söz konusu olduğunu ve iadenin BK. m.63/1’e göre saptanması gerektiğine hükmetmiştir. 2005 yılında verdiği bir kararda ise, yurtdışı hizmet borçlanması nedeniyle tahakkuk ettirilen döviz borcu istek sahiplerinden yabancı para olarak alındığından, gerekli iadelerin de iade anındaki yabancı para karşılığı üzerinden yapılması gerektiğine hükmetmiştir.

SORU –7:Yurtdışından emekli olanların aylığı hangi şartlarda kesilir?

Cevap7: 3201 sayılı Kanununun 6. maddesinde bağlanan aylığın hangi durumlarda kesileceği düzenlenmiştir. Buna göre:

– Yabancı ülke mevzuatına tabi olarak çalışanların aylıkları, tekrar çalışmaya başladıkları tarihten itibaren,

– İkamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanların aylıkları, ödenek almaya başladıkları tarihten itibaren,

– Türkiye’de sigortalı olarak çalışmaya başlayanların aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren kesilir.

Yurt içinde veya yurt dışında çalışması sona erenlerin veya ikamete dayalı bir ödenek alanlardan ödenekleri sona erenlerin, aylıklarının tekrar ödenmesi için yazılı talepte bulunmaları halinde, talep tarihini izleyen aybaşından itibaren aylıkları tekrar ödenmeye başlanır (m.6/4).

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun sosyal güvenlik destek primi hakkındaki hükümleri, bu Kanun hükümlerinden yararlanmak suretiyle aylık bağlananlar için uygulanmaz (m.6/B).

SORU –8: Yurt dışı hizmet borçlanması hangi sigortalılık kapsamında sayılacaktır.(4a-4b-4c)?

CEVAP –8: Bahse konu kanun hükümlerine göre, yurt dışı borçlanması yapacak olan kişinin emeklilik yaşını ve emekli olması için gerekli olan hizmet süresini, borçlanma yapmadan önceki sigortalılık hali/durumu belirlemekte, borçlanma yapmadan önce en son olarak; 4/a sigortalılığı (eski adıyla SSK sigortalılığı) varsa 4/a sigortalılığı şartlarında emekli olmakta, 4/b sigortalılığı varsa (eski adıyla Bağ-Kur sigortalılığı) 4/b sigortalılığı şartlarında emekli olmakta, 4/c sigortalılığı varsa (eski adıyla T.C. Emekli Sandığı sigortalılığı) 4/c sigortalılığı şartlarında    emekli olmaktadır. Yurt dışı borçlanma yapmak isteyenlerden Türkiye’de hiç sigortalılığı olmayanlar ise, 4/b sigortalılığı (eski adıyla Bağ-Kur sigortalılığı) şartlarında emekli olmaktadırlar.

SORU – 9 : Aylık talep tarihinde ve aylık alma sürelerinde Türk vatandaşı olma şartı var mıdır ?

CEVAP –9: 08/05/2008 tarihinden sonra 3201 sayılı Kanundan yararlanmak suretiyle aylık bağlanması için yapılacak başvuru tarihi itibariyle yada aylık alma süresince Türk vatandaşı olma şartı aranmamaktadır.

Türk vatandaşlığını kaybettiklerinden dolayı eski Yönetmelik hükümlerine göre aylıkları bağlanmayan veya aylığı bağlandıktan sonra Türk vatandaşlığını kaybetmesi nedeniyle aylıkları durdurulan veya kesilenlerin 08/05/2008 tarihinden sonra yaptıkları veya yapacakları tahsis başvurularına göre aylıkları, yazılı başvurularını izleyen aybaşından itibaren bağlanır.

SORU –10: Borçlandırılan sürelere göre aylık bağlanması için aranan şartlar nelerdir? Bu şartların içinde yer alan “kesin dönüş” ibaresi neyi ifade eder? Bağlanan aylıklar hangi tarihten başlatılır?

CEVAP –10: Borçlanılan sürelere göre malullük, yaşlılık veya emekli aylığı bağlanabilmesi için;

– Yurda kesin dönülmüş olması,

– Tahakkuk ettirilen borçtan aylık bağlanmasına yetecek en az süre/gün karşılığı kadar ödeme yapılması,

– Mülga sosyal güvenlik kanunların/kanunlarının yürürlükteki veya 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre aylığa hak kazanılmış olması,

– Kuruma yazılı başvuruda bulunulması,

şarttır.

Buradaki “kesin dönüş” ibaresi, aylık tahsis talebinde bulunanların yurtdışındaki çalışmalarının sona ermesini, ikamete dayalı bir sosyal sigorta yada sosyal yardım ödeneği almamaları durumunu ifade etmekte olup, mutlak ifadesi ile yurda giriş yaptıktan sonra bir daha yurtdışına çıkmama durumunda kullanılmamaktadır.

Yukarıda belirtilen şartları yerine getirenlerin aylıkları, yazılı talepte bulundukları tarihi takip eden aybaşından başlar.

SORU – 11 : Borçlanılan sürelere göre aylığa hak kazananlara hangi belgelerin ibrazı ile aylık bağlanır?

CEVAP –11:Borçlanılan yurtdışı sürelerine göre;

– Malullük, yaşlılık ve emekli aylığı bağlanabilmesi için “Tahsis Talep, Beyan ve Taahhüt Belgesi’ne ek olarak “3201 sayılı Kanuna Göre Aylık Talebinde Bulunanlara Mahsus Beyan ve Taahhüt Belgesi” ve yurtdışında çalıştığı işyerinden ayrıldığını, varsa ikamete dayalı bir sosyal sigorta yada sosyal yardım ödeneğinin sona erdiğini gösterir belgenin,

– Ölüm aylığı bağlanabilmesi için “Tahsis Talep, Beyan ve Taahhüt Belgesi” ile birlikte aylık bağlanacak olan hak sahibinin durumuna uygun olan belgeleriN (öğrenci belgesi, kazanç belgesi, sağlık kurulu raporu ),

ibraz edilmesi zorunludur.

Tahsis Talep ve Beyan Taahhüt Belgesi ile 3201 sayılı Kanuna Göre Aylık Talebinde Bulunanlara Mahsus Beyan ve Taahhüt Belgesi örnekleri, Kurumun ilgili ünitelerinden temin edilebileceği gibi, başvuru sahiplerince  aşağıdaki linklerden  indirilebilir.

-Yurtdışı Hizmet Borçlanma Talep Dilekçesi

-Bulgaristan Yaşam Belgesi

-Bulgaristan Hizmetlerini Borçlanma Talep Dilekçesi

-3201 Sayılı Kanuna Göre Aylık Alanlara Mahsus Yoklama Belgesi

-3201 sayılı Kanuna Göre Aylık Talebinde Bulunanlara Mahsus Beyan ve Taahhüt Belgesi

-Tahsis Talep ve Beyan Taahhüt Belgesi

SORU – 12: 08/05/2008 tarihinden önce yaptığım başvuru ile yurtdışında geçen sürelerime ait dolar bazında tahakkuk ettirilen borcun ödenmesinde bir süre var mı? Borçlanmam geçerli sayılır mı?

CEVAP –12: 08/05/2008 tarihinden önce yurtdışı borçlanma başvurusunda bulunanlardan; borç tahakkuku ile ilgili işlemleri devam edenler, borç tahakkuku yapılmış olanlar ve tahakkuk ettirilen borçlarının tamamını ödemeyenler borçlarını günlüğü 3,5 Amerikan Doları üzerinden ödeyebilirler.

Bu borçlanmaların ödenmesinde süre şartı bulunmadığından 08/05/2008 tarihinden sonra yapılan ödemeler geçerli sayılır.

SORU – 13: Borçlanma miktarının ödenmesinde bir süre var mı?  Varsa, bu sürede  ödenmeyen borçlanma bedeline ait yurtdışı süreleri nasıl değerlendirilir?

CEVAP –13:08/05/2008 tarihinden sonra yapılan borçlanma başvurularında tahakkuk ettirilen prim borcunun tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içinde ödenmesi gerekmektedir.

Tahakkuk ettirilen borç tutarı, ilgiliye iadeli taahhütlü olarak tebliğ edilir. Posta alındısının ilgiliye teslim edildiği tarih, borcun tebliğ tarihidir.

Borcun, yukarıda belirtilen tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde ödenmemesi halinde, borçlanma işlemi geçersiz sayılır. Üç aylık süre içerisinde borcun bir kısmının ödenmesi halinde, ödenen miktara isabet eden süre geçerli sayılır.

Borcun bir kısmını veya tamamını ödemeyenlerin, bu sürelerinin 3201 sayılı Kanuna göre değerlendirilmesi, yeniden yazılı başvuruda bulunmaları ve tahakkuk eden borç miktarını süresi içinde ödemeleri şartına bağlıdır.

SORU – 14:Sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilen ülkelerde geçen sürelerin borçlandırılabilmesi için hangi belgelerin ibraz edilmesi gerekir?

CEVAP –14:Yurtdışı borçlanmalarda belgelendirme şartına ilişkin yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlayan belgeler; sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilen veya akdedilmeyen ülkelere ve ülke ayrımı yapılmadan ev kadını olarak geçen sürelere ilişkin olmak üzere farklılık göstermektedir.

Buna göre, sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmiş ülkelerde geçen sigortalılık veya işsizlik sürelerinin borçlanılabilmesi için;

– Çalışılan ülkede bağlı bulunulan sigorta merciinden alınacak hizmet cetveli veya sigorta kartlarından,

– Sigortalıların çalıştıkları iş yerlerinin resmi kuruluşlara ait olması veya resmi kuruluşlarca yada kamu kurumu olarak kabul edilen kuruluşlarca düzenlenmesi halinde, belgelerin ayrıca tasdikine gerek kalmaksızın; çalışılan ülkede işyerinin ait olduğu belediyelerce düzenlenmiş hizmet belgeleri, vergi dairelerince çalışılan sürelere ilişkin düzenlenmiş belgeler, iş bulma kurumlarınca işsizlikte geçen sürelere ilişkin verilen belgeler, ilgili meslek kuruluşları veya birliklerince veya diğer resmi kuruluşlarca verilen hizmet belgelerinden,

– Yurtdışında kendi adına ve hesabına çalışanların bağlı oldukları vergi dairesi, ilgili meslek kuruluşu veya birliklerince verilen hizmet belgesinden,

– Bulunulan ülkelerdeki Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerden alınacak ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgelerinden,

durumlarına uygun olan belgenin Kuruma ibraz edilmesi gerekir.