SORULARLA ENFLASYON TANIMI VE AÇIKLAMALARI

Soru 1: Enflasyon nedir?

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin devamlı olarak yükselmesi nedeniyle paranın sürekli olarak değer kaybetmesi veya tüketicilerin satın alma gücünü yitirmesidir. Bu tanımdan anlaşıldığı üzere enflasyon sadece belli bir malın veya hizmetin fiyatının tek başına artması değil, fiyatların genel düzeyinin sürekli bir artış göstermesidir. Bir ekonomide bazı malların fiyatları artarken bazıları da düşmektedir. Önemli olan ortalama fiyatların seyridir. Ortalama fiyatların seyri, fiyat endeksleri ile ölçülür.

Soru 2: Fiyatlar genel düzeyi ne demektir?

Fiyatlar genel düzeyi, piyasada alım-satıma konu olan mal ve hizmetlerin belirli bir dönemdeki (belirli bir ay veya yıldaki) ortalama fiyatlarıdır. Piyasadaki fiyat değişimini izleyebilmek için seçilen mal ve hizmetlerin fiyatları, önceki dönemdeki ortalama fiyatları ile karşılaştırılmaktadır.

Soru 3: Enflasyon nasıl hesaplanır?

Enflasyon, bir piyasada seçilmiş mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlarının dönemsel değişimini gösteren fiyat endeksleri ile hesaplanır.

Soru 4: Enflasyon oranı ne anlama gelir?

Enflasyon oranı, ülke genelindeki fiyat artışlarının ölçüsü olarak kullanılan fiyat endekslerinden yararlanılarak bulunur. Enflasyon oranı yani fiyatlar genel düzeyindeki değişim oranı olarak Tüketici Fiyatları Endeksi ve Üretici Fiyatları Endeksi değişim oranları kullanılır.

Soru 5: Devlet İstatistik Enstitüsünün hesapladığı endeksler neyi gösterir?

Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından hesaplanan Tüketici Fiyatları Endeksi hanehalklarının tüketim harcamalarında yer alan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişmeleri gösterir. Üretici Fiyatları Endeksi ise tarım, imalat sanayi, madencilik ve enerji sektörlerinde üretimi yapılan malların üretici tarafından yurtiçi peşin satış fiyatlarındaki değişmeleri gösterir.

Soru 6: Aynı ekonomide birden çok enflasyon olabilir mi? Niçin?

Bir ekonomide varolan çeşitli piyasalar açısından bakılarak fiyatlar genel düzeyindeki değişim oranı ölçülmek istenebilir. Örneğin tüketici, üretici, ihracat veya ithalat piyasalarında fiyatlar genel düzeyindeki artış oranı bu piyasalara ilişkin enflasyon oranı olarak nitelendirilebilir. Fakat kamuoyunda enflasyon oranı olarak tüketici ve üretici fiyatlarındaki değişim oranı dikkate alınmaktadır.

Soru 7: Ülkeler için enflasyon oranı niçin önemlidir?

Fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmek ekonomik ve sosyal gelişmeyi sağlayan temellerden biridir. Fiyat istikrarı, bireylere ve firmalara tüketim, tasarruf ve yatırım kararlarında ve uzun vadeli planlar yapmalarında dikkate almaya gerek duymadıkları ölçüde düşük bir enflasyon oranını ifade eder. Yüksek enflasyon, bireylerin satın alma gücünü azaltarak geçim sıkıntısına ve yaşam kalitesinin düşmesine yol açmaktadır. Yüksek enflasyonun yarattığı belirsizlik, bireylerin karar alma sürecinde ve gelecekle ilgili beklentilerinde, yatırım sürecinde, kredi ve işgücü piyasasında, dış piyasalarda birbirlerini etkileyen bir olumsuzluklar silsilesi yaratmaktadır. Bu sebeple para politikasını uygulamakla görevli olan merkez bankalarının temel hedefi fiyat istikrarını sağlamaktır. Enflasyon oranı, fiyat istikrarını sağlamak için politika uygulayıcılarına yol gösterir.

Soru 8: Tüm dünyada enflasyon aynı yöntemlerle mi hesaplanmaktadır?

Her ülke enflasyon hesabı için fiyat endekslerini kullanmaktadır. Fiyat endeksleri uluslararası standartlarla belirlenmiş yöntemlerle kurulmaktadır. Ülkeler arasında kapsam farklılıkları olmakla birlikte genel standartlar açısından aynı yöntemler izlenmektedir.

Soru 9: Endeks nedir?

Endeks bir alanda zaman içinde ortaya çıkan değişimi ölçmeye yarayan ve 100′den başlayan bir sayıdır. Endeks temel dönemde 100′e eşittir ve sonra gelen dönemlerin 100′e göre değişimini gösterir (Bkz II. Bölüm).

Soru 10: Fiyat endeksleri ne demektir?

Fiyat endeksi de, seçilmiş mal ve hizmetlerin ortalama fiyatlarının belli bir döneme göre değişimini ölçer. Endeks oluşturmak için ilgilenilen piyasaya göre (tüketici, üretici, ihracat, ithalat vb.) ve piyasayı temsil edecek bir mal ve hizmet sepeti oluşturulur ve seçilmiş maddelerin fiyatları dönemsel olarak izlenir. Fiyat endeksleri, fiyatlarının izlendiği mal ve hizmet piyasasına göre isimlendilir. Bunlara tüketici fiyatları endeksi, üretici fiyatları endeksi, ihracat fiyatları endeksi, ithalat fiyatları endeksi örnek olarak gösterilebilir.

Soru 11: Tüketici fiyatları endeksi ne demektir?

Tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) bireylerin ortalama tüketim kalıplarını yansıtan bir mal ve hizmet sepetinin aylık dönemler itibariyle fiyat değişimini ölçer. Endeks sepetinde yer alan mal ve hizmetlerin miktar ve kalite değişmeleri gözönüne alınarak endeksin sadece fiyat hareketlerini yansıtması sağlanır (Bkz. III. Bölüm).

Perakende fiyat değişimleri ve bu fiyat değişimlerinden bireylerin nasıl etkilendikleri ile ilgili enflasyon oranı, Tüketici Fiyatları Endeksi değişim oranıdır.

Soru 12: Üretici fiyatları endeksi ne demektir?

Üretici fiyatları, üretimde kullanılan her türlü maddenin ve işgücünün maliyetinden etkilenmektedir. Bu maliyetlerdeki değişimin, üretici fiyatlarının değişimine ve dolayısıyla belirli bir süre sonra tüketici fiyatlarına da yansıması nedeniyle enflasyon oranı olarak Üretici Fiyatları Endeksi değişim oranı kullanılabilmektedir.

Soru 13: Tüketici ve üretici fiyatları endeksi için seçilen mal ve hizmetler nasıl belirlenmektedir?

Tüketici fiyatları endeksinin amacı, hanehalkları tarafından belirli bir ihtiyacı karşılamak amacıyla satın alınan mal ve hizmetlerin genel fiyat düzeyindeki değişimi ölçmektir. Fakat piyasadaki tüm mal ve hizmetlerin fiyatlarının izlenmesi imkansız olduğu için hanehalklarının yaptıkları tüketim harcamaları içinde en fazla paya sahip mal ve hizmetler kapsama alınmaktadır. Tüketim harcamaları, amacına göre sınıflandırılarak (örn. gıda harcamaları, giyim harcamaları, sağlık harcamaları, ulaştırma harcamaları vb.) herhangi bir mal ve hizmet grubunun değerlendirme dışı kalmaması sağlanmaktadır. Sonra, her bir grubu temsil eden mal ve hizmetler tüketilme ağırlığına göre büyükten küçüğe sıralanmakta ve belirli bir ağırlıktan yukarı değer alan (örn. 1/1000) mal ve hizmetler endeks kapsamına alınmaktadır.

Benzer şekilde üretici fiyatlarında da ülke ekonomisi içinde üretimi yapılan tüm malların fiyatlarının takip edilmesi imkansızdır. Bunun için ürünlerin satış değerinin aldığı paya göre bir seçim yapılmaktadır. Ürün seçimi sektörler (tarım, imalat, maden, enerji) ve alt sektörler (gıda ürünleri imalatı, makine imalatı vb.) ayrımında yapıldığı için belirli bir ürün grubunun değerlendirme dışı kalmaması sağlanmaktadır.

Soru 14: Fiyat endekslerinde aylık değişim oranı nedir? Nerelerde kullanılır?

Fiyat endeksi serisinde bir ayın endeksinin bir önceki ay endeksine göre yüzde değişimidir. Bu da fiyatlar genel düzeyindeki aylık değişim oranını ifade etmektedir.

Kullanıcılar için fiyatlar genel düzeyinin bir aylık artışı ya da enflasyonun aydan aya seyri önemli ise o zaman aylık değişim oranlarının kullanılması gerekmektedir.

Soru 15: Fiyat endekslerinde bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı nedir? Nerelerde kullanılır?

Bir önceki yılın Aralık ayına göre değişim oranı yılın başından itibaren fiyatlar genel düzeyinin ortalama artışını vermektedir. Kısacası yılbaşından bu yana fiyatların artış oranını yansıtmaktadır.

Soru 16: Fiyat endekslerinde geçen yılın aynı ayına göre değişim oranı nedir? Nerelerde kullanılır?

İçinde bulunulan ayla geçen yılın aynı ayına göre fiyatlar genel düzeyindeki değişim oranını göstermektedir. Sadece iki yılın aynı aylarındaki endeksler karşılaştırıldığı için arada kalan diğer aylarda gerçekleşen değişim oranları bu hesaplamalara yansımaz. Bazı özel konularda, örneğin kira kontratlarında olduğu gibi, yılın belirli bir ayı referans alınarak, referans alınan bu ayın bir önceki yıldaki endeks değerine göre değişimi isteniyorsa, geçen yılın aynı ayına göre değişim oranları kullanılabilir.

Soru 17: Fiyat endekslerinde on iki aylık ortalamalara göre değişim oranı nedir? Nerelerde kullanılır?

İçinde bulunulan yıl ile bir önceki yılın ortalama endeks sayılarının oranlanmasıyla bulunan değişim oranıdır. Bu oran, yıl içindeki diğer aylardaki fiyat değişim oranlarını da yansıttığı için yıllık ortalama enflasyon oranını daha anlamlı yansıttığı söylenebilir. Enflasyon oranı düşük olan ülkeler için on iki aylık ortalamalara göre ya da bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı kullanmak çok farklı sonuçlar getirmeyecektir.

Soru 18: Yıllık enflasyon için gösterge ne olmalıdır?

Yıllık enflasyon oranı bir yıllık (on iki aylık) dönemde fiyatlar genel düzeyindeki değişimi ifade etmektedir. Yıllık enflasyon oranını hesaplamak için iki yaklaşım vardır: Birincisi cari ay ile bir önceki yılın aynı ayının karşılaştırılmasıdır. İkincisi ise cari ay dahil olmak üzere son on iki aylık dönemin, bu dönemden önceki on iki aylık dönemle karşılaştırılmasıdır. İki yaklaşımda da aynı fiyat endeks serisi kullanılmakla birlikte sonuçlar farklı çıkmaktadır.

Eğer bulunduğumuz yıl içindeki fiyat artış oranları bir önceki yıla göre daha yavaş bir seyir izliyor ise o zaman geçen yılın aynı ayına göre değişim oranı, on iki aylık ortalamalara göre daha düşük çıkacaktır.

Eğer içinde bulunulan yıldaki fiyat değişim oranları bir önceki yıla göre daha hızlı bir seyir izliyor ise o zaman on iki aylık ortalamalara göre değişim oranları, geçen yılın aynı ayına göre değişim oranından yüksek çıkacaktır.

Örneğin; Şu an içinde bulunulan ayın 2004 Aralık ayı olduğu varsayılırsa, geçen yılın aynı ayına göre değişim oranı, 2003 ile 2004 yılları Aralık aylarının karşılaştırılması olacaktır.

Aralık Aralık

2003 2004

On iki aylık ortalamalara göre değişim oranı ise 2004 yılı Ocak-Aralık arası ortalama endeks sayısının, 2003 yılı Ocak-Aralık arası ortalama endeks sayısı ile karşılaştırılmasıdır. Kısacası, yıl içerisindeki diğer ayların değişim oranlarının etkisi de hesaplamalara dahil edilmiş olacaktır.

Ocak______________ Aralık Ocak________________ Aralık

 

2003    2003                                                                  2004 2004

2003 Aralık ayında fiyat endeksinin 100 olduğu varsayılırsa 2004 Aralık ayında fiyat endeksinin 165 olduğu durumda, aynı ayına göre artış % 65′tir. Fakat 12 aylık ortalamalar söz konusu olduğunda yıl içerisinde endeks değeri 170, 160 ya da 155 gibi değerler almış olabilir. İşte 12 aylık ortalama yıl içindeki düşüş ve artışları yansıttığı halde aynı ayına göre ölçümler, yıl içindeki bu dalgalanmaları yansıtmayacaktır.

Soru 19: Çekirdek enflasyon nedir?

Çekirdek enflasyon, enflasyonun geleceğine ilişkin tahmin edici gücü yüksek olan, enflasyonun eğilimini belirleyen ve para politikasının oluşturulmasına yardımcı olan özel kapsamlı fiyat endeksleri olarak tanımlanmaktadır. Bu endeksler, tüketici fiyatlarında gözlenen tüm geçici etkilerin arındırılması ile fiyat değişimlerini ölçmektedir. Bu nedenle, uluslararası piyasalardaki fiyat hareketlerine bağlı enerji fiyatları, mevsimsel etkilere maruz ürünlerin fiyatları, devletin kontrolünde belirlenen fiyatlar ve dolaylı vergilerin (KDV vb.), tüketici fiyatları endeksinden kademeli olarak ayrıştırılması ile hesaplanmaktadır. Hesaplanan bu göstergeler, gerçekleşen enflasyonun kaynağının açıklanmasında önemli bir araç olarak kullanılmaktadır.

Soru 20: Çekirdek enflasyonun göstergesi nedir?

Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından 2005 Ocak ayından itibaren hesaplanan ‘Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri’ Türkiye için çekirdek enflasyon göstergeleri olarak yayımlanmaktadır.

Soru 21: Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri ne demektir?

Tüketici Fiyatları Endeksinden bazı alt kalemlerin dışlanması yoluyla oluşturulan endekslerdir. Enerji, mevsimsel ürünler, fiyatının devlet tarafından yönetildiği/yönlendirlidiği ürünler ve dolaylı vergilerin aşama aşama TÜFE’den dışlanması ile hesaplanmaktadır.

Soru 22: Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri nelerdir?

Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri aşağıdaki şekilde hiyerarşik olarak sıralanabilir:

TÜFE

- Mevsimlik ürünler hariç [A]

- İşlenmemiş gıda ürünleri hariç [B]

-Enerji, işlenmemiş gıda ürünleri hariç [B1]

- Enerji hariç [C]

-Enerji, alkollü içkiler ve tütün ürünleri hariç [C1]

-Enerji, alkollü içkiler, tütün ürünleri, fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler ve dolaylı vergiler hariç [C2]

-Enerji, alkollü içkiler, tütün ürünleri, fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler, dolaylı vergiler ve işlenmemiş gıda ürünleri hariç [C3]

Burada özel kapsamlı TÜFE göstergeleri kademeli olarak gösterilmiştir.

Güncel Enflasyon Oranlarını Görmek İçin Tıklayınız…