SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNDE UZLAŞMA

I-GİRİŞ

Uzlaşma, sözcük olarak, birden çok kişinin aralarında mevcut ya da ileride çıkması olası düşünce ve çıkar ayrılığını, karşılıklı ödünler vererek, gidermeleri veya anlaşmalarıdır. Bu tanımın, Kamu Hukukuna, kamu alacakları uyuşmazlıkları ile ilgili olarak uygulanması durumunda, uzlaşma sözcüğünün kamu alacaklısı olan kamu idaresi ile borçlusu olan yükümlünün veya ceza muhatabının aralarında doğmuş ya da doğacak uyuşmazlığı, karşılıklı ödünlerle, gidermek üzere anlaşmaları demek olacağı söylenebilir.

Sosyal Sigorta mevzuatında büyük çaplı köklü değişiklikleri düzenleyen 17/04/2008 tarih 5754 sayılı Kanunla değişik 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda asgari işçilik incelemesi konusunda da yeni bir düzenlemeye gidilerek, “uzlaşma müessesi” düzenlemiştir.

Sosyal güvenlik reform sonrası “Sosyal Güvenlik Sisteminde; Uzlaşma Müessesi” makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

II- SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNDE REFORM SONRASI YENİ UYGULAMA; UZLAŞMA MÜESSESİ

İşverenin, işin emsaline, niteliğine, kapsam ve kapasitesine göre işin yürütümü açısından gerekli olan sigortalı sayısının, çalışma süresinin veya prime esas kazanç tutarının altında bildirimde bulunduğunun tespiti halinde, işin yürütümü açısından gerekli olan asgarî işçilik tutarı; yapılan işin niteliği, kullanılan teknoloji, işyerinin büyüklüğü, benzer işletmelerde çalıştırılan sigortalı sayısı, ilgili meslek veya kamu kuruluşlarının görüşü gibi unsurlar dikkate alınarak tespit edilir. Söz konusu tespit Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurları tarafından yapılır ve buna genel bir ifade ile asgari işçilik incelemesi denir.

Asgari işçilik incelemeleri sonucunda Kurum’a eksik bildirildiği tespit edilen prim matrahları, kayıt dışı istihdam edilen sigortalılar adına fiili ve kaydi tespit yapılamadığı için çoğu zaman söz konusu sigortalılara mal edilememektedir. Bu sebeple sigortalılara kayden veya fiilen mal edilemeyen prim matrahları üzerinden hesaplanan prim, gecikme zammı ve gecikme cezaları nedeniyle, söz konusu sigortalılara Kurum’un sağlık, aylık bağlama gibi bir hizmette verememektedir. İşte bu şekilde tespit edilen ve sigortalılara mal edilemeyen primler sadece Kurum için gelir olarak değerlendirilmektedir.

Asgari işçilik incelemesi sonucu tespit edilen prim matrahı dolayısıyla tahakkuk eden gecikme zammı ve gecikme cezaları ile idari para cezalarının işverenler tarafından ödenebilecek makul seviyede olması arzu edilmektedir. 5510 sayılı Kanunla sosyal sigortalar uygulamasında bir ilk olarak asgari işçilik incelemesi sonucu ortaya çıkan ve sigortalılara mal edilmeyen fark prim matrahı ve bu matrah üzerinden hesaplanan prim, gecikme zammı, gecikme cezası ve idari para cezalarının tahsiline yönelik olarak işveren ve Kurum’un itirazsız anlaşması temeline dayanan uzlaşma uygulaması getirilmiştir.

IV- VERGİ HUKUKUNDAKİ UZLAŞMA ÇERÇEVESİNDE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNDAKİ UZLAŞMANIN TAHLİLİ

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 01/10/2008 tarihinde itibaren uygulamaya konulacak olan uzlaşma müessesi 5510 sayılı Kanunun 85. maddesinin 9 ve 10. fıkralarındaki hükümler genel olarak tahlil edildiğinde; uzlaşma Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurları tarafından yapılan asgari işçilik incelemesi sonucu hesaplanan fark işçilik için uzlaşma ilgili raporun Kurumun ilgili birimine gönderilmesinden öncesinde yapılacaktır.

Vergi Hukukundaki uygulamalar incelendiğinde görüldüğü üzere Sosyal Güvenlik Hukukunda uygulanacak olan uzlaşma Vergi Hukukunda uygulanan tarhiyat öncesi uzlaşmaya benzemektedir. Buna göre;

1- Uzlaşma Konusu Alacaklar: Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurları tarafından devamlı mahiyetteki işyerlerinde yapılan asgari işçilik incelemesi sonucunda;

a- fark işçilik tespiti yapılmış olması

b- söz konusu fark işçiliğin, herhangi bir sigortalı ile ilgilendirilememiş olması gerekmektedir.

2- Uzlaşma Konusu Alacağın Niteliği: Uzlaşma konusu alacak olarak değerlendirilen fark sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı olarak uygulanacak idari para cezaları uzlaşmaya dahil edilecektir.

3- Uzlaşma Zamanı: Uzlaşma Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurları tarafından yapılan asgari işçilik incelemesi sonucu hesaplanan fark işçilik için uzlaşma ilgili raporun Kurumun ilgili birimine gönderilmesinden öncesinde yapılır. Bu husus Vergi Hukukundaki tarhiyat öncesi uzlaşmaya benzemektedir.

4- Uzlaşma İçin Müracaata Edilecek Yer: Maddede işverenin uzlaşma talebini ileteceği makam veya kişi hakkında bir açıklık bulunmamaktadır. Ancak, raporun ilgili kurum ünitesine gönderilmesinden önceye kadar uzlaşma talebinde bulunulabileceğinden hareketle; işverenler veya kanuni temsilcilerinin incelemeyi yapan denetim elemanına veya Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının ilgili birimine (Grup Başkanlığı, Kurul Başkanlığı vb.) müracaat edebilecekleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, işverenlerin uzlaşma taleplerini bizzat incelemeyi yapan müfettişe ya da Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına (Grup Başkanlığı, Komisyon, Kurul Başkanlığı) yazılı olarak veya tutanağa bağlamak suretiyle yapmaları gerekmektedir.

5- Uzlaşma Muhatapları: Maddenin son fıkrasında; “uzlaşma komisyonlarının oluşumu, çalışma usul ve esasları ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmeliklerle düzenleneceği belirtildiğinden uzlaşmanın Kurum tarafında kimlerin olacağını şu an için belli değildir.

Karşı tarafta işveren veya işveren vekili yer alacaktır.

6- Uzlaşmaya Varılması Hali: Bu durum tutanakla tespit edilir. Uzlaşılan tutarlar kesin olup, uzlaşma konusu yapılan tutarlar hakkında işverence dava açılamaz ve hiçbir mercie şikayet ve itirazda bulunulamaz.

7- Uzlaşma Sonrası Ödeme: Uzlaşılan prim ve idari para cezaları, uzlaşma tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde ödenir. İşveren, uzlaşılan idari para cezası tutarı için ayrıca peşin ödeme indiriminden yararlandırılmaz.

8- Uzlaşmanın Bozulması: Uzlaşılan tutarların, bir aylık sürede tam olarak ödenmemesi halinde uzlaşma bozulur ve uzlaşılan tutarlar kazanılmış hak teşkil etmez. Uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma müzakeresinde uzlaşmaya varılamamış olması veya uzlaşmanın bozulması hallerinde işveren, bu konuya ilişkin daha sonra uzlaşma talep edemez.

9- Fark Primlerin Uzlaşma Sonrası Sigortalılara Mal Edilmesi: Uzlaşma neticesinde indirim yapılması nedeniyle tahsil edilmemiş olan sigorta primlerinin daha sonra Kurum veya mahkeme kararıyla sigortalılara mal edilmesi halinde, daha önce eksik tahsil olunan sigorta primleri, sigortalının çalıştığı süre ve sigorta primine esas kazancı dikkate alınarak gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil olunur.

V- SONUÇ

Yıllardır vergi alacakları için uygulanan uzlaşma 5510 sayılı Kanunu yürürlüğe girmesi neticesinde sosyal güvenlik sistemindeki alacaklar içinde uygulanacaktır. İlk bakışta uzlaşma müessesi bugün Devletin egemenlik gücünün gereği olarak alınan Sosyal Güvenlik alacağını pazarlık konusu yaparak devletin egemenlik gücünü zayıflattı, mükellefler arasındaki eşitliği, prim borcunu zamanında ve doğru olarak ödeyen iyi niyetli işverenler aleyhine bozduğu şeklinde değerlendirilebilir. Bu şekilde değerlendirildiğinde, uzlaşma müessesi, ilk başta sadece işverenlerin lehine bir düzenleme gibi görülmekle birlikte, Kurum’un asgari işçilik incelemesi sonucu hesaplanacak sigorta primi, gecikme cezası, gecikme zammı ve idari para cezası niteliğindeki alacaklarını sürüncemede kalmadan tahsili yönünde atılmış önemli bir adımdır. Bunun yanı sıra, asgari işçilik incelemeleriyle ilgili olarak işverenlerle Kurum arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların yargıya intikalinin getireceği, emek, zaman, yargı giderleri gibi maliyetlerin de önüne geçilmiş olunacaktır.

İşte bu şekilde; ihtilaflı alacakların bir an önce Kurum hesaplarına intikalini sağlamak ve yargı mercilerinin iş yükünü hafifletmesi açısında oldukça önemlidir. Çok ciddi bir şekilde pratik yarar sağlayacağı kanaatindeyim. Bu amaçların gerçekleşmesi, idarenin sunduğu imkanları tamamen işverenlerin kabul etmesine bağlıdır. Diğer bir ifadeyle, kanun gönüllü katılımcı işverenleri kapsamaktadır.

Benzer Konular:

1. Yeni Sosyal güvenlik yasasında istege bağlı sigortalıların durumu
2. YENİ SOSYAL GÜVENLİK REHBERİ 1
3. yeni sosyal güvenlik
4. SOSYAL GÜVENLİK KONTROL MEMURLARI YÖNETMELİĞİ
5. YENİ SOSYAL GÜVENLİK REHBERİ 2