MUHASEBE MESLEGİNDE ETİK İLKELER
IV- MUHASEBE MESLEĞİNDE MESLEK ETİĞİ İLKELERİ
Muhasebe meslek etiği ilke ve kuralları konusunda ilk düzenlemeleri yapması ve ülkemiz uygulamalarında da aynı ilkeler temel alındığı için AICPA’nın etik ilke ve kurallara ilişkin temel belirleyiciliği vardır. Bu sebeple, bu çalışmada AICPA’nın meslek etiği düzenlemeleri temel alınarak 9 adet meslek etiği ilkesi belirlenmiştir. Bunlar aşağıdaki gibidir;
- Mesleki Eğitim ve Deneyim,
- Mesleki Özen,
- Sır Saklama,
- Tarafsızlık ve Bağımsızlık,
- Dürüstlük,
- Sosyal Sorumluluk ve Kamu Yararı,
- Haksız Rekabetten Kaçınma,
- Meslek Mensuplarına Sunulan Hizmetin Kapsamı ve Niteliği.
Bu ilkeler aşağıdaki gibi tanımlanabilmektedir(1).
A- MESLEKİ EĞİTİM VE DENEYİM
Bu ilke; bireyin kendi mesleğini kusursuz yapabilmesi için mesleğin gereği olan mesleki bilgiye hem kurumsal hem de uygulamalı olarak sahip olmasını ifade etmektedir(2). Dünya genelinde profesyonel muhasebecilik mesleğini icra edecek meslek elemanlarında olması gereken üniversite eğitimi almış olmak, staj programını tamamlamış olmak, mesleki yeterlilik sınavında başarı sağlamak gibi koşulların(3) yerine getirilmesi durumunda gerekli olan teknik alt yapıya sahip meslek elemanını, düzenlenecek hizmet içi eğitim ve seminerlerle ileriki dönemlerde nitelikli meslek elemanı olarak biçim bulacaktır. Başarılı bir meslek mensubu yeterli olmadığını düşünen ve sürekli kendini yenileyen bir kişidir.
B- MESLEKİ ÖZEN
Bu ilke kaliteli bir denetim çalışmasının yapılması açısından genel bir açıklamayı getirmektedir. Özenli ve titiz davranan bir meslek mensubu çalışmasını, düzgün bir şekilde planlar, yeterli sayıda kanıt toplayarak inceler, temiz ve düzgün çalışma kağıtları hazırlar, işletmenin mali tabloları hakkında dürüst bir yargıya ulaşır ve bunu yaptığı çalışmanın sonucuna yansıtır(4).
C- SIR SAKLAMA
Meslek mensupları müşterilerinin izinleri olmadığı ve mesleki faaliyetleri devam ettiği sürece öğrendikleri bilgi ve sırları mesleki faaliyetlerine son verseler bile açıklayamazlar, kendilerinin ve üçüncü kişilerin çıkarları için kullanamazlar.
D- TARAFSIZLIK VE BAĞIMSIZLIK
Bağımsızlık, mesleki faaliyetin dürüst ve tarafsız yürütülmesini sağlayacak bir davranış ve anlayışlar bütünüdür(5). Bağımsızlığı iki başlık altında toplamak mümkündür; bunlar “gerçekte bağımsızlık” ve “görünürde bağımsızlıktır.” Gerçekte bağımsızlık, meslek mensubunun mesleğini icra ederken, müşterisi ile doğrudan veya dolaylı olarak hiçbir şekilde çıkar ilişkisi içinde olmaması gereğini ifade eder. Gerçekte bağımsızlık meslek mensubunun kişisel özellikleri ile yakından ilgilidir. Meslek mensubu, dürüst, tarafsız ve sorumluluk duygusu içinde hareket etmelidir. Görünürde bağımsızlık ise, toplumun mesleğe karşı olan bakış açısını ifade etmektedir. Meslek mensubunun işlemlerini yaparken taraflı bir şekilde hareket ettiğine dair toplum kanaati mevcutsa, görünürde bağımsızlığın zedelenmiş olduğundan söz edilebilinir(6).
E- DÜRÜSTLÜK
Dürüstlük; doğrunun, iyinin ve gerekli olanın sahiplenilmesidir. Meslek mensubunun kişisel özellikleri ile alakalı olup aile çevresinden, sosyal çevreden ve okul çevresinden edinilen bir yaşam biçimini oluşturan değeri ifade eder. Dolayısıyla kişilerin dürüst davranması için ne kadar kural koyulup, yasal düzenleme yapılırsa yapılsın; dürüst davranmayacak kişiler kurallara uymadan, dürüst olmayan davranışlarda bulunabilmektedirler. Meslek mensupları faaliyetlerini yerine getirirken, kamu güvenini sürdürmek ve kamuya olan güveni yaygınlaştırmak için doğru ve dürüst davranmak zorundadırlar(7).
F- SOSYAL SORUMLULUK VE KAMU YARARI
Sorumluluk ve kamu yararı ilkeleri esas olarak sosyal sorumluluk kavramı ile ilgili olan kavramlar oldukları için aynı başlık altında anlatılmaktadır. Sorumluluk, bağımsız olarak çalışan meslek elemanlarının adına iş yaptıkları bireye, meslektaşlarına ve kamuya karşı eşit mesafeli olduklarını bilerek faaliyetlerin herhangi bir tarafın lehine veya aleyhine bozulmamasıdır. Etik davranışlar sorumluluk duygusundan kaynaklanmaktadır. Toplumun ortak mutluluğu olan kamu yararının sağlanabilmesi için meslek elemanları, kamu çıkarlarını gözetme sorumluluklarını da üzerlerine almak zorundadırlar. Teknik yeterliliğe sahip meslek elemanının yerine getirdiği faaliyetler sonucunda ortaya çıkan muhasebe bilgileri işletmenin çıkar gruplarının belki de yalnızca bir yönünü düşünerek hazırlanmış olacaktır. Meslek elemanının sorumlu olduğu tarafların farklı ve beklentilerinin çok yönlü olmasının yanında mesleğin yapısı gereği hem teknik hem de sosyal boyutunun ele alınarak irdelenmesi gerektirmektedir(8).
Sosyal boyutu, sosyal sorumluluk bilinciyle hareket etmeyi gerektirir. Bu bilinç, işletmenin yöneticilerine değil işletme ile ilgili taraflara da doğru bilgi vermeyi kapsar. Meslek mensupları görevlerini yerine getirirlerken hukuki sorumluluktan daha kapsamlı bir sorumluluğu ifade eden sosyal sorumluluk duygusu ile yaklaşmalıdır(9). Sosyal sorumluluk, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında; belli birey ve grupların değil tüm toplumun çıkarlarının gözetirken, bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılmasıdır(10).
Bu bilgiler doğrultusunda meslek mensuplarının üstlenmek zorunda olduğu bazı sorumluluklar aşağıdaki gibi özetlenmektedir(11);
- Devlete Karşı Sorumluluk: Kanunlardaki düzenlemelere uymayı, gerçekleri saptırmadan ve denetim çıkarlarını gözeterek hizmet sunmayı ifade eder.
- Topluma Karşı Sorumluluk: Toplumun güvenini sarsıcı, onlara yanıltıcı finansal bilgiler sunmaktan kaçınmayı ifade eder.
- Meslektaşlara ve Mesleki Kuruluşlara Karşı Sorumluluk: Mesleki özen doğrultusunda meslektaşlar arası bilgi alışverişinin sağlanmasını ve mesleki kuruluşlarca belirlenmiş standart ve kurallara uygun davranış ve faaliyette bulunmayı ifade eder.
- Müşterilere Karşı Sorumluluk: Müşterinin çıkarını gözetmeyi, müşteriye yol gösterici olmayı ve müşteriye ait özel bilgileri saklı tutmayı ifade eder.
- Kendisine Karşı Sorumluluk: Kişisel disiplin sahibi olmayı, mesleki konularda sürekli olarak kendini geliştirmeyi, yasa ve yönetmeliklere uyarak toplum yararına uygun davranışlar göstermeyi ifade eder.
Yukarıdaki bilgilerden de anlaşılacağı gibi, meslek mensupları, sadece müşteri veya işverenine değil; aynı zamanda topluma, devlete, meslektaşlarına ve meslek kuruluşlarına karşı da sorumluluklarının bilinci içinde hareket etmelidirler.
Kamu yararına yani toplum yararına dönük hareket eden bir meslek mensubu mesleği süresince yaptığı tüm işlemlerin sadece müşterisini değil tüm toplumu etkileyebilecek düzeyde olduğunun bilinci içinde çalışmalarını sürdürür. Dolayısı ile sorumluluk ilkesinin gereklerini tam anlamıyla yerine getiren bir meslek mensubu kamu yararına dönük hareket etmiş olacaktır.
G- HAKSIZ REKABETTEN KAÇINMA
Bu ilke; rekabet koşullarının kötüye kullanılmasını ifade etmektedir. Muhasebe meslek mensupları çalışmaları sırasında yapılan faaliyetlerin niteliğini herhangi bir suretle olumsuz yönde etkileyebilecek ve meslektaşlarına zarar verebilecek ölçüde rekabete giremez. Özellikle ücret ve işe alma konusunda mesleki kurallar ile denetim ilke ve kurallarına aykırı davranışlarda bulunamazlar(12).
H- SUNULAN HİZMETİN KAPSAMI VE NİTELİĞİ
Meslek elemanlarının sunacakları hizmetlerin yasada belirtilenler dışında kalanlarını tercih ederken, işin niteliği ve kapsamını belirlemede meslek etiği göz önünde bulundurulmalıdır.
V- MESLEK MENSUPLARININ MUHASEBE MESLEĞİNDE ETİK İLKELERE DUYARLILIĞI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
A- ARAŞTIRMANIN AMACI VE YÖNTEMİ
Araştırmanın amacı, muhasebe meslek mensuplarının etik ilkelerine karşı duyarlı olup olmadığını tespit etmektir.
Yapılan çalışmada anket ve karşılıklı görüşme metodu bir arada gerçekleştirilmiştir. Kullanılan anket iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda katılımcıların demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, öğrenim durumu, mesleki tecrübe) sorulmuştur. İkinci kısımda ise belirlenen yargı ifadelerine 5′li likert ölçeği formatında cevap aranmıştır.
B- ARAŞTIRMANIN KAPSAMI
Araştırmanın ana kütlesi İzmir bölgesinde faaliyet gösteren serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirlerinden oluşmaktadır. Uygulanan ankete katılan ve karşılıklı görüşülen tüm katılımcılar ilgili meslek odalarına bağlı bulunmaktadırlar. Belirlenen örnek kitlenin seçiminde basit tesadüfi örneklem yöntemi uygulanmıştır. 450 meslek mensubuna anket yollanmıştır. Anketlerin dönüşüm sayısı 228 olarak gerçekleşmiştir.
C- ARAŞTIRMANIN DEĞİŞKENLERİ
Gerek TÜRMOB, gerekse odalarımızın ve paralelinde hiç şüphesiz Maliye teşkilatımızın katkıları ile hazırlanan etik ilkeleri AICPA düzenlemeleriyle büyük ölçüde paralellik taşıdığı için AICPA’nın meslek etiği düzenlemeleri temel alınarak belirlenen 9 ayrı değişkenden oluşmaktadır. Söz konusu değişkenler aşağıdaki gibi sıralanabilinir;
- Mesleki Eğitim ve Deneyim,
- Mesleki Özen,
- Sır Saklama,
- Tarafsızlık ve Bağımsızlık,
- Dürüstlük,
- Sosyal Sorumluluk ve Kamu Yararı,
- Haksız Rekabetten Kaçınma,
- Meslek Mensuplarına Sunulan Hizmetin Kapsamı ve Niteliği.
D- ARAŞTIRMANIN ANALİZ YÖNTEMİ
Araştırmada elde edilen verilerin analizinde Windows Vista işletim ortamında çalışan Excel 2007 tablolama sisteminden yararlanılmıştır. Yapılan tüm analizlerde aksi belirtilmedikçe güven düzeyi % 95 kabul edilmiştir.
E- ANKETE KATILANLARIN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ
Meslek mensuplarıyla yapılan anketler sonucunda 228 adet meslek mensubu anketimize cevap vermiş olup bu kişilerin demografik özelliklere aşağıdaki tabloda özet halinde verilmektedir.
Tablo-1: Demografik Özellikler
|
DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER |
||
|
1. CİNSİYET |
Frekans (N) |
Yüzde (%) |
|
Kadın |
88 |
38.60 |
|
Erkek |
140 |
61.40 |
|
2. MESLEKİ DENEYİM (Yıl) |
||
|
0-5 |
36 |
15.80 |
|
6-10 |
44 |
19.29 |
|
11-15 |
42 |
18.42 |
|
16 + |
106 |
46.49 |
|
3. MESLEK ÜNVANI |
||
|
SM |
35 |
15.35 |
|
SMMM |
130 |
57.02 |
|
YMM |
63 |
27.63 |
|
4. ÖĞRENİM DURUMU |
||
|
Lise |
14 |
6.14 |
|
Ön Lisans |
15 |
6.58 |
|
Lisans |
177 |
77.63 |
|
Yüksek Lisans |
20 |
8.77 |
|
Doktora |
2 |
0,88 |
|
Toplam |
228 |
100,00 |
Araştırma kapsamında, anketi yanıtlayan meslek mensuplarının %38.60′ını kadınlar, %61.40′ını ise erkekler oluşturmaktadır. Meslekteki deneyim olarak, 16 yıl ve sonrası grubunun %46.49 ile ve meslek mensupları içinde SMMM’lerin %57.02 ile en fazla paya sahip oldukları görülmektedir. Öğrenim durumlarına bakıldığında ise; mezuniyetleri %77.63 ile en fazla lisans seviyesindedir.
—————————————————————————————————————————————–
(1) AICPA, Code of Professional Conduct, Haziran 2007; Yusuf ÇUKACI, “Kamuoyunu Aydınlatmada Muhasebe Meslek Elemanının Etik Anlayışı ve İzmir İlinde Bir Uygulama”, DEÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 1, 2006, s.89-111; Yusuf AYMANKUY-Mehmet SARIOĞLAN, “Muhasebe Meslek Mensuplarının Meslek Etiğine Yaklaşımları ve Balıkesir İl Merkezinde Bir Uygulama”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:8, Sayı:14, s.23-46
(2) Salih ÖZEL, “Yeminli Mali Müşavirlik Mesleğinde Etik-I”, Yaklaşım, Temmuz 2000, Sayı:91, s.17-23
(3) Recep PEKDEMİR, Muhasebe Mesleğinde Uzmanlaşma, İstanbul Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odası Yayınları, Yayın No:27, İstanbul 1999, s.6
(4) Ersin GÜREDİN, Denetim, Beta Basım, Yayın No:369, İstanbul 1997, s.29
(5) Hasan KAVAL, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (IFRS/IAS) Uygulama Örnekleri İle Muhasebe Denetimi, Baran Basım, 2.Baskı, 2005, s.40
(6) Yıldız AKBULUT, “Meslek Ahlakı Kriterleri ve Muhasebe Mesleği Üzerine Bir Araştırma”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, Mart 1999, s.125-142
(7) Recep PEKDEMİR, “Ülkemiz Muhasebe Mesleğinde Etik Kuralların Geliştirilmesi Gereği”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:5, Ocak 2000, s.15
(8) ÇUKACI, age, s.94
(9) Özgül CEMACILAR- Saime ÖNCE, Muhasebenin Kuramsal Yapısı, AÜ Yayınları, Eskişehir 1999, s.47
(10) Özcan ÖZAL-Oya YILDIRIM-Nergis TEK Muhasebe İlkeler ve Tekdüzen Muhasebe Uygulamaları, 11. Baskı, İzmir 2001, s.35-36
(11) Mehmet CİVELEK- Banu DURUKAN, “Günümüz Koşullarında Muhasebe Mesleği ve Meslek Ahlakı”, 3. Türkiye Muhasebe Denetimi Sempozyumu, Muhasebe Denetimi Mesleğinde Yetkiler, Sorumluluklar ve Meslek Ahlakı, İSMMO Yayınları, Sayı: 20, 1997, s.132
(12) Vasfi HAFTACI, Muhasebe Denetimi, İzmit 2007, s.33
Konu Hakkındaki Düşüncelerinizi İLETİŞİM Sayfamızı Kullanarak Bize Yazabilirsiniz Veya Ücretsiz RSS Aboneliği İle Yeni Yazılarımızdandan Anında Haberdar Olabilirsiniz!