KOOPERATİFLERDE RİSTURN İSTİSNASI

Kooperatifin tanımına baktığımızda kar amacı gütmeyen kuruluş ifadesi göze çarpmaktadır. Dolayısıyla da kooperatiflerde kar dağıtımı söz konusu değildir. Gelir-gider olumlu farkının ortaklara dağıtılması söz konusu olup buna ristürn denilmektedir. Ristürn verilmesinde ortakların sermaye payları değil kooperatifle yıl içinde yapmış oldukları işlemler göz önüne alınır. Risturn tüketim kooperatiflerinde mal karşılığı fazla alınan paranın, kredi kooperatiflerinde faiz farklarının istihsal ve satış kooperatiflerinde ise verilen avanslarla satış fiyatları arasındaki farkların ortaklara iade edilmesine ifade eder.

Kooperatif Kanunu 38. maddesinde gelir-gider farkları, gelir-gider farklarının bölünmesi ve paylara faiz verilmesine ait esas ve usuller hükme bağlanmıştır. İlgili madde hükmü aşağıdaki gibidir.

“Anasözleşmede aksine hüküm bulunmadığı takdirde ortaklarla yapılan muamelelerden bir yıllık faaliyet sonunda elde edilen hasılanın tamamı gelir gider farkı olarak kooperatifin yedek akçelerine eklenir.

Gelir gider farkının ortaklar arasında bölüşülmesi öngörülmüş ise bu bölünme ortakların muameleleri oranında yapılır.

Gelir – gider farkının en az %50’si ortaklara dağıtıldıktan sonra, ortakların sermaye paylarına genel kurul kararı ile Devlet Tahvillerine verilen en yüksek faiz haddini geçmemek üzere faiz ödenebileceği anasözleşme ile hükme bağlanabilir.

Ortak dışı işlemlerden elde edilen hasılanın ortaklara sermaye payları oranında dağıtılabileceği anasözleşmede hükme bağlanabilir. Dağıtılmadığı takdirde, bunlar kooperatifin gelişmesine yarayacak işlerde kullanılmak üzere özel bir fonda toplanır.

Bir yıllık faaliyet neticeleri menfi olduğu takdirde açık, yedek akçelerden ve bunların kafi gelmemesi halinde ek ödemelerle veya ortak sermaye paylarıyla karşılanır.”

Menfi neticeler ortadan kaldırılmadıkça gelir gider farkı ve faiz dağıtımı yapılamaz.

Kurumlar Vergisi Kanunu 5. maddesinde kooperatiflere sunulan risturn istisnaları ile ilgili usul ve esaslar belirtilmiştir. Bu maddeye göre farklı kooperatif ortakları için farklı durumlarda risturn istisnasından yararlanılacağı hüküm altına alınmıştır. Ancak gene aynı maddeye göre;

· Kanunda sıralanan risturnların ortaklara dağıtımı, kâr dağıtımı sayılmayacağı, risturnun nakden veya aynı kıymette mal ile ödenmesinin istisnanın uygulanmasına engel teşkil etmeyeceği,

· Kooperatif ortağı olmayan kimselerle yapılan işlemlerden doğan kazançlar için risturn istisnası uygulanmayacağı,

· Ortaklarla ortaklık statüsü dışında yapılan işlemlerden doğan kazançlar için risturn istisnası uygulanmayacağı,

· Bunların genel kazançtan ayrılmasında, ortaklarla yapılan iş hacminin genel iş hacmine olan oranı esas alınacağı

tüm kooperatifler için geçerli olmak üzere hüküm altına alınmıştır.

Yukarıda da belirtildiği gibi ortaklarla yapılan işlemlerden elde edilen gelir gider farkı, ortakların kooperatiflerle yaptığı iş hacmi oranına göre ortaklara dağıtılmadığında risturn istisnasından yararlanılamaz.